Laboratoryjne triki i sztuczki: Praktyczne porady dla skutecznej pracy
3 marca, 2024
Brak komentarzy
Czytaj więcej »
Powiązane wpisy
Spis treści
- Roman Fedorchuk
Blaty do laboratorium
W laboratorium pracownicy codziennie stykają się z różnymi agresywnymi substancjami, wysoką temperaturą, szkodliwymi oparami i innymi czynnikami, które rzadko spotyka się w warunkach domowych. Dlatego też meble laboratoryjne i materiały na blaty robocze różnią się zasadniczo od np. blatów kuchennych.
Producenci mebli laboratoryjnych oferują do wyboru szeroką gamę materiałów na blaty. Blaty robocze do stołów laboratoryjnych i dygestoriów mogą być wykonane z różnych materiałów, w zależności od specyfiki pracy użytkownika. W celu zapewnienia długiej żywotności mebli, blat powinien być wykonany tak, aby spełniał wymagania techniczne laboratorium. Wymagania dotyczące blatów laboratoryjnych oraz cechy i właściwości materiałów, z których wykonane są blaty, zostały omówione w naszym artykule.
Wymagania do blatów laboratoryjnych
Blaty stołów laboratoryjnych mają specjalne wymagania. Są one częściowo porównywalne z właściwościami mebli domowych, ale muszą je w znacznym stopniu przebijać pod względem wydajności. Wynika to z bardziej intensywnego korzystania ze stołów laboratoryjnych. Ponadto są one narażone na działanie agresywnych substancji chemicznych oraz podlegają znacznie większym obciążeniom fizycznym, gdyż sprzęt laboratoryjny waży niekiedy kilkadziesiąt kilogramów.
Przy wyborze materiałów na blaty robocze należy przede wszystkim brać pod uwagę rodzaj substancji chemicznych i urządzeń stosowanych w pracy laboratoryjnej. Materiały na blaty robocze muszą być odporne na agresywne odczynniki, wysokie temperatury i obciążenia mechaniczne. Powierzchnia blatów laboratoryjnych musi być gładka i nienasiąkliwa.
Praktyczne badanie substancji niebezpiecznych stawia szczególne wymagania w zakresie powierzchni roboczych stołów laboratoryjnych i urządzeń sanitarnych, m.in.:
- Wysoka neutralność chemiczna – stoły, krany, zlewy muszą być nie tylko odporne na działanie agresywnych substancji, ale także gwarantować brak reakcji z nimi.
- Wysoka neutralność biologiczna – powierzchnie robocze powinny być odporne na działanie wirusów i bakterii.
- Wysoka odporność na zapalenie i eksplozję – meble laboratoryjne muszą być wykonane z materiałów niepalnych.
- Wysoka odporność na odkształcenia – powierzchnie robocze muszą być odporne na silne wibracje, wstrząsy i obciążenia kumulacyjne. Przy tym sprzęt laboratoryjny powinien zachować wszystkie swoje właściwości.
- Gładkość powierzchni. Jest to konieczne, aby agresywne substancje mogły być łatwo usuwane.
Żeby zapewnić bezpieczeństwo oraz jakość pracy w laboratorium zostały wprowadzone różne normy i standardy dotyczące stołów i blatów laboratoryjnych. Normy i standardy regulują zarówno właściwości blatów laboratoryjnych jak i ich zdolność do współdziałania z odczynnikami chemicznymi oraz możliwość odkażania przez agresywne środki dezynfekcyjne. Poniżej są przedstawione główne normy w których są określone wymagania do blatów laboratoryjnych:
- PN-EN 14727 „Meble laboratoryjne. Meble laboratoryjne do przechowywania. Wymagania i metody badań.”
- PN-EN 14056 „Meble laboratoryjne. Zalecania dotyczące projektowania i instalowania.”
- PN-EN 13150 „Stoły robocze do laboratoriów w instytucjach edukacyjnych. Wymiary, wymagania bezpieczeństwa i trwałości oraz metody badań.”
Rodzaje blatów laboratoryjnych. Wady i Zalety każdego. Obszar zastosowania
Przy wyborze mebli laboratoryjnych i projektowaniu laboratoriów szczególną uwagę zwraca się na materiały, z których wykonane będą blaty robocze. Zastosowanie specjalnych i odpowiednio dobranych materiałów jest gwarancją długowieczności mebli laboratoryjnych oraz komfortu pracy personelu.
Płyta wiórowa laminowana | Laminat postforming
Płyta wykonana jest z wiórów drewnianych sprasowanych i sklejonych żywicą. Jako materiał okładzinowy zastosowano melaminę o grubości co najmniej 0,8 mm.
Blat z płyty laminowanej najbardziej przyjazny dla budżetu i odpowiedni dla większości zastosowań. Ma on przeciętną wytrzymałość i odporność na uszkodzenia fizyczne. Laminat postforming różnie się od zwykłej płyty laminowanej tym że ma zaobloną krawędź.
Zalety
- Optymalny stosunek ceny do jakości. Płyta wiórowa jest niedrogim materiałem, co czyni ją dostępną dla wszystkich laboratoriów.
- Materiał jest higieniczny i łatwy do utrzymania w czystości.
Wieloformatowość i relatywnie duży wybór kolorów w porównaniu z innymi blatami.
Wady
- Odkształca się pod wpływem wilgoci i ciepła. Ze względu na podatność na pęcznienie przy długotrwałym działaniu wilgoci lub ciepła, blat laminowany nie nadaje się do stosowania z próbkami o wysokiej temperaturze.
- Nie jest odporny na działanie środków chemicznych. Nie zaleca się pracy z odczynnikami chemicznymi. Producenci płyt wiórowych dopuszczają jedynie krótkotrwałe działanie wody destylowanej, 96% etanolu, 10% kwasu octowego i 10% chloraminy B.
- Podlega uszkodzeniom mechanicznym. Płyta wiórowa laminowana nie jest odporna mechanicznie i jest podatna na zarysowania, wgniecenia i odpryski.
Obszar zastosowania
- Stół laboratoryjny z blatem laminowanym przeznaczony jest do ogólnych zastosowań laboratoryjnych, do ustawiania sprzętu i pracy z nieagresywnymi chemikaliami.
Spieki ceramiczne na podkładzie
Płytki ceramiczne na podkładzie z płyty laminowanej są najstarszym materiałem powierzchni roboczej stosowanym w laboratoriach. Płytki ceramiczne są odporne na agresywne środowisko, wysokie temperatury i promienie słoneczne.
Obecnie zamiast płytek ceramicznych stosuje się wielkoformatowe spieki ceramiczne o wielkości nawet 2000×1500 mm. W tym rozwiązaniu najsłabszym elementem są fugi między płytkami, które są podatne na zniszczenie, jeśli są zle uszczelnione.
Zalety
- Wysoka odporność chemiczna. Blat odporny jest na działanie stężonych kwasów, zasad i rozpuszczalników organicznych.
- Spieki ceramiczne na podkładzie są odporne nie tylko na wysokie temperatury, ale także na otwarty ogień.
- Nie odbarwia się pod wpływem bezpośredniego działania promieni słonecznych.
- Jeden z najbardziej higienicznych materiałów, stosowanych w produkcji stołów laboratoryjnych.
- Dobry stosunek ceny do jakości.
Wady
- Wrażliwość na pęknięcia i odpryski.
- Estetyka wykonania – są fugi w miejscach łączenia płyt ceramicznych.
Obszar zastosowania
- Odpowiednie dla laboratoriów o dużym natężeniu pracy, do laboratoriów, gdzię występują stężone kwasy, zasady, rozpuszczalniki organiczne czy próbki o wysokiej temperaturze.
Stal nierdzewna
Blaty laboratoryjne ze stali nierdzewnej mogą być montowane na podkładach z impregnowanej sklejki, płyty wiórowej dwustronnie laminowanej lub bez podkładu w całości metalowe. Wytrzymuje długotrwały kontakt z substancjami o temperaturach do 300 oC.
Dopuszczalne jest krótkotrwałe narażenie na działanie stężonych kwasów i zasad oraz długotrwałe narażenie na działanie rozpuszczalników organicznych, barwników i gorących olejów. Ma praktycznie nieograniczona odporność na wilgoć.
Zalety
- Stosunkowo wysoka odporność chemiczna. Nadaje się do rozpuszczalników organicznych, barwników i olejów.
- Odporność na temperaturę. Wytrzymuje długotrwały kontakt do 300 oC.
- Nie ulega zmianie pod wpływem wilgoci.
- Są higieniczne, gdyż metal nie wchłania żadnych substancji ani zapachów.
Wady
- Narażenie na zarysowania. Stal nierdzewna jest podatna na zarysowania, które będą widoczne.
- Odporna na działanie stężonych kwasów i zasad tylko przez krótki okres oddziaływania.
Obszar zastosowania
- Stal nierdzewna nie nadaje się dobrze do zastosowań w środowisku kwaśnym, ale jest idealna do stołów roboczych i dygestoriów w laboratoriach biologicznych, medycznych i radiologicznych.
Jest odpowiednia do wykonania zlewów laboratoryjn
Polipropylen
Polipropylen jest odporny na większość substancji chemicznych, wilgoć i mikroorganizmy.
Odporny na sterylizację parową, zachowuje swoje właściwości pod wpływem podwyższonej temperatury. Zaletą materiału jest to, że jest on jednorodny na całej swojej grubości. Jest to monolit, który zapewnia niezawodną ochronę przed niekorzystnymi warunkami.
Zalety
- Wysoka odporność na wilgoć. Zachowuje swoje właściwości nie tylko w warunkach wysokiej wilgotności, ale także po zanurzeniu w wodzie.
- Wysoka odporność na działanie mikroorganizmów. Polipropylen jest niepodatny na działanie bakterii, grzybów i innych mikroorganizmów.
- Wysoka odporność na działanie substancji chemicznych. Możliwość stosowania z większością agresywnych mediów, w tym stężonych kwasów.
Wady
- Podatny na zarysowania. Niska odporność na uderzenia mechaniczne, pęknięcia i zarysowania.
- Niska maksymalna temperatura pracy. Maksymalna temperatura pracy wynosi 140 °C, po której laminat zaczyna się wypaczać.
- Ropa i produkty naftowe zmieniają kolor polipropylenu, nie zmieniając jego właściwości.
Obszar zastosowania
- Jest stosowany w laboratoriach gdzie występują media agresywne i rozpuszczalniki organiczne.
- Jest używany do produkcji zlewów laboratoryjnych i ociekaczy.
Żywica epoksydowa Durcon
Żywica epoksydowa Durcon to unikalny kompozyt epoksydowy o monolitycznej strukturze na całej grubości. Materiał ten nie ma praktycznie żadnych ograniczeń w stosowaniu. Jest wysoce odporny na działanie substancji chemicznych (z wyjątkiem kwasu fluorowodorowego) oraz na niskie i wysokie temperatury.
Żadne substancje nie mogą zostać wchłonięte, ponieważ polimer nie posiada porów ani mikropęknięć. Powierzchnia nie odpryskuje i jest odporna na zarysowania i inne czynniki mechaniczne. Materiał jest specjalnie zaprojektowany do warunków laboratoryjnych.
Zalety
- Wysoka wytrzymałość. Materiał podobny do kamienia, ale nie posiada porowatości właściwej dla kamienia, nie jest podatny na odpryski i pęknięcia.
- Odporny chemicznie na większość agresywnych mediów. Blat wykonany z żywicy epoksydowej Durcon pozwala na pracę ze stężonymi kwasami, zasadami, rozpuszczalnikami, barwnikami i środkami dezynfekującymi.
- Materiał jest odporny na długotrwałe działanie wysokich temperatur (do 300 oC).
Wady
- Nie jest odporny na działanie kwasu fluorowodorowego i promieniowania UV.
- Średnia odporność na zarysowania (jest możliwość regeneracji).
Obszar zastosowania
- Blaty laboratoryjne z żywicy epoksydowej są jednym z najlepszych rozwiązań do środowisk, w których regularnie pracuje się z agresywnymi substancjami.
Żywica fenolowa HPL
HPL to materiał składający się z impregnowanych żywicą warstw celulozy laminowanych dwustronnie melaminą.
Papier stanowi ponad 60% laminatu HPL, żywice fenolowoformaldehydowe do warstwy rdzeniowej i żywice melaminowoformaldehydowe do warstwy wierzchniej stanowią pozostałe od 30% do 40%.
Zalety
- Odporny na wilgoć, odporny na ścieranie.
Wady
- Odporny na działanie chemikaliów tylko przez krótki okres oddziaływania.
Obszar zastosowania
- Blat z żywicy fenolowej HPL przeznaczony jest do ogólnych zastosowań laboratoryjnych, do ustawiania sprzętu i pracy z nieagresywnymi chemikaliami
Żywica fenolowa SPC
SPC firmy DURCON jest specjalnie opracowanym materiałem, który odporny na temperatury do 200 °C, uszkodzenia fizyczne i chemikalia. Płyty SPC jest rodzajem płyt HPL jednak są dodatkowo utwardzane powierzchniowo wiązką elektronów za pomocą technologii EBC. Dzięki swoim właściwościom wytrzymałościowym blaty z żywicy fenolowej SPC znajdują zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu. Temperaturowy współczynnik rozszerzalności jest minimalny.
Dlatego też SPC może być stosowany przez dłuższy czas pod wpływem temperatury. Oprócz tego blaty te posiadają właściwości antybakteryjne, są odporne na wilgoć, uderzenia i zarysowania, mają właściwości antystatyczne i są dopuszczone do kontaktu z żywnością.
Zalety
- Wysoka odporność chemiczna. Odporny na prawie wszystkie agresywne media, z wyjątkiem kwasu fluorowodorowego.
- Materiał jest odporny na uszkodzenia mechaniczne i nie traci swoich właściwości nawet podczas intensywnej pracy.
- Jest odporny na temperatury do 200 °C.
- Posiada właściwości materiału samogasnącego.
- Posiadają właściwości antybakteryjne.
Wady
- Nie zaleca się stosowania z kwasem fluorowodorowym.
Obszar zastosowania
- Odpowiednie dla laboratoriów o dużym natężeniu pracy, do laboratoriów, gdzię występują stężone kwasy, zasady, rozpuszczalniki organiczne czy temperatury do 200 °C. Odpowiedni do stosowania w laboratoriach mikrobiologicznych i zakładach pracujących z żywnością.
Konglomerat kwarcowo-granitowy
Konglomerat kwarcowo-granitowy to nowoczesny materiał kompozytowy. Wykonany jest z naturalnych minerałów kwarcu i granitu, wysokiej jakości żywicy poliestrowej oraz pigmentów barwiących. Materiał jest odporny na działanie większości kwasów, rozpuszczalników i środków dezynfekujących.
Blaty laboratoryjne z konglomeratu są trwałe i odporne na ścieranie, praktycznie niepodatne na działanie czynników fizycznych i chemicznych, nie wchłaniają wilgoci i nie zatrzymują zapachów. Mają wysoką odporność na ścieranie i zarysowania.
Zalety
- Odporność chemiczna, mechaniczna i termiczna
- Materiał jest odporny na uszkodzenia mechaniczne i nie traci swoich właściwości nawet podczas intensywnej pracy.
- Wytrzymuje krótkotrwałe nagrzewanie do 200ºC.
- Posiadają właściwości antybakteryjne.
Wady
- Brak odporności na kwas fluorowodorowy.
Obszar zastosowania
- Konglomerat nadaje się do wszystkich rodzajów laboratoriów, gdzie wymagana jest maksymalna odporność chemiczna, mechaniczna i termiczna.
Granit
Blaty z granitu są praktyczne i niezawodne w eksploatacji, ponieważ stworzone są z najmocniejszego kamienia naturalnego, odpornego na działanie różnych płynów, tłuszczów i olejów.
Dzięki wysokiemu ciężarowi właściwemu materiał jest odporny na drgania i dlatego może być stosowany jako powierzchnia robocza stołów wagowych.
Zalety
- Odporny na wibracje. Niezbędny materiał dla laboratoriów posiadających wagi analityczne o wysokiej precyzji.
- Odporny na działanie niektórych odczynników. Posiada odporność chemiczną na zasady, sole i substancje organiczne.
- Jest materiałem ekologicznym i przyjaznym dla środowiska.
Wady
- Nie jest odporny na działanie stężonych kwasów.
- Z uwagi na to że granit jest materiałem naturalnym posiada mikropory i nie jest zalecane stosowanie blatów laboratoryjnych granitowych w laboratoriach mikrobiologicznych.
Obszar zastosowania
- Ogólne zastosowania laboratoryjne, ustawiania sprzętu i praca z nieagresywnymi chemikaliami.
- Stoły wagowe.
Szkło bezpieczne hartowane na podkładzie
Szkło hartowane to arkusz szkła, który został poddany specjalnej obróbce termicznej w celu stworzenia określonego rozkładu naprężeń w objętości szkła. Zasada hartowania termicznego polega na tym, że szkło jest podgrzewane w piecu do temperatury około 650°C, a następnie gwałtownie chłodzone. Zwykłe szkło łatwo ulega zniszczeniu, ale hartowanie termiczne zwiększa odporność szkła na zginanie, uderzenia i zmiany temperatury.
Szkło bezpieczne hartowane grubości 6 mm jest ustawiane na podkładzie z płyty laminowanej ze zintegrowanym obrzeżem aluminiowym lub stalowym malowanym proszkowo.
Zalety
- Szkło hartowane jest wysoce odporne na działanie środków chemicznych. Blaty robocze wykonane z tego materiału nie ulegają działaniu stężonych kwasów i zasad oraz nie wchłaniają wilgoci.
- Nie przebarwia się po dłuższym kontakcie z barwnikami.
- Odporne na obciążenia mechaniczne i ścieranie.
- Wytrzymuje wysokie temperatury do 300°C i niskie temperatury przez długi czas.
Wady
- Średnia odporność na zarysowania.
- Łatwo się brudzi.
Obszar zastosowania
- Nadaje się do wszystkich rodzajów laboratoriów, gdzie wymagana jest maksymalna odporność chemiczna, mechaniczna i termiczna.
Ceramika lita
Ceramika jest najczęściej stosowanym i historycznie sprawdzonym materiałem w laboratoriach. Ceramika wysoce skuteczny materiał odporny na prawie wszystkie kwasy, zasady i rozpuszczalniki powszechnie występujące w laboratoriach. Jego powierzchnia jest bardzo twarda i trwała, dzięki pokryciu powierzchni roboczej warstwą szkliwa.
Ciągłe codzienne użytkowanie nie powoduje zewnętrznych zmian w strukturze i integralności materiału. W razie potrzeby blaty mogą mieć podwyższone obrzeże zapobiegające rozlewaniu się płynów.
Zalety
- Wysoka odporność na stężone kwasy i zasady.
- Odporność na najwyższe temperatury stosowane w laboratoriach.
- Odporność na większość barwników.
- Odporność na wilgoć.
- Nie ulega zarysowaniom przez szkło i instrumenty.
Wady
- Wrażliwość na pęknięcia i odpryski.
- Cena blatów ceramicznych jest stosunkowo wysoka w porównaniu do innych rodzajów blatów laboratoryjnych.
Obszar zastosowania
- Odpowiednia dla laboratoriów o dużym natężeniu pracy.
- Nadaje się do wszystkich rodzajów laboratoriów, gdzie wymagana jest maksymalna odporność chemiczna, mechaniczna i termiczna.
Odporność materialów blatów
Materiał blatów laboratoryjnych jest jednym z najważniejszych czynników wpływającym na warunki pracy w laboratorium. Musi on być nie tylko przyjazny dla środowiska, ale także całkowicie gładki, bez żadnych chropowatości czy porów, w które mogą wnikać różne zanieczyszczenia. Materiał nie może ulegać działaniu niekorzystnych temperatur, nie może być palny ani uwalniać żadnych substancji, gdyż mogłoby to wpłynąć na wynik badań laboratoryjnych. Wszystkie powierzchnie muszą być odporne na częste zabiegi z użyciem środków dezynfekujących.
Ale przede wszystkim ważna jest odporność materiałów blatów na odczynniki chemiczne stosowane w laboratorium. Badanie odporności chemicznej blatów laboratoryjnych nie jest sprawą prostą i wymaga sporo przygotowań. Udało mi się znaleźć wyniki badań odporności chemicznej niektórych materiałów blatów przeprowadzonych przez firmę DURCON „Odporności zbiorcze”.
Poniżej są przedstawione odporności różnych materiałów blatów na czynniki natury fizycznej i chemicznej: na kwasy i zasady, czynniki mikrobiologiczne, uderzenia i zarysowania, wysokie temperatury, wilgoć i działanie promieniowania UV
Spis treści
|
Ceramika lita |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
|
Żywica epoksydowa |
dobra |
dobra |
dobra |
doskonała |
doskonała |
średnia |
|
SPC |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
dobra |
dobra |
doskonała |
|
Konglomerat |
dobra |
dobra |
doskonała |
dobra |
doskonała |
dobra |
|
Stal nierdzewna |
średnia |
doskonała |
średnia |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
|
Granit |
średnia |
słaba |
doskonała |
doskonała |
dobra |
dobra |
|
Laminat |
słaba |
średnia |
średnia |
słaba |
średnia |
dobra |
|
Polipropylen |
doskonała |
dobra |
średnia |
dobra |
doskonała |
doskonała |
|
Ceramika na podkładzie |
doskonała |
średnia |
dobra |
doskonała |
dobra |
doskonała |
|
Szkło na podkładzie |
doskonała |
dobra |
dobra |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
|
HPL |
średnia |
dobra |
średnia |
średnia |
średnia |
dobra |
|
Ceramika lita |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
|
Żywica epoksydowa |
dobra |
dobra |
dobra |
doskonała |
doskonała |
średnia |
|
SPC |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
dobra |
dobra |
doskonała |
|
Konglomerat |
dobra |
dobra |
doskonała |
dobra |
doskonała |
dobra |
|
Stal nierdzewna |
średnia |
doskonała |
średnia |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
|
Granit |
średnia |
słaba |
doskonała |
doskonała |
dobra |
dobra |
|
Laminat |
słaba |
średnia |
średnia |
słaba |
średnia |
dobra |
|
Polipropylen |
doskonała |
dobra |
średnia |
dobra |
doskonała |
doskonała |
|
Ceramika na podkładzie |
doskonała |
średnia |
dobra |
doskonała |
dobra |
doskonała |
|
Szkło na podkładzie |
doskonała |
dobra |
dobra |
doskonała |
doskonała |
doskonała |
|
HPL |
średnia |
dobra |
średnia |
średnia |
średnia |
dobra |
Podsumowanie
Gratuluję wszystkim, którzy dotarli do tej części artykułu, bo okazał się on dość długi i pełen technicznych informacji. Na koniec chciałbym krótko opowiedzieć o tym, jakie blaty robocze warto rozważyć w przypadku konkretnych warunków laboratoryjnych i posiadanego budżetu.
- Zatem w przypadku laboratoriów, w których często używa się stężonych kwasów lub zasad, warto rozważyć blaty z ceramiki litej, ceramiki na podkładzie, polipropylenu, szkła hartowanego lub SPC.
- W przypadku laboratoriów mikrobiologicznych zastanowiłbym się nad blatami z SPC, ceramiki litej czy stali nierdzewnej.
- Jeśli w laboratoriach często używa się otwartego ognia lub pracuje się z próbkami o wysokiej temperaturze, to warto rozważyć blaty z żywicy epoksydowej, szkła hartowanego, ceramiki litej czy ceramiki na podkładzie.
- Jeśli w laboratorium stosowane są chemikalia o niskim stężeniu i blaty są wybierane w kontekście stosunku jakości do ceny, warto w pierwszej kolejności rozważyć blaty z konglomeratu kwarcowo-granitowego, spieków ceramicznych na podkładzie, SPC, HPL lub szkła hartowanego na podkładzie.
- Pod względem estetycznym najlepsze są blaty z konglomeratu kwarcowo-granitowego, żywicy epoksydowej, płyty laminowanej, SPC lub HPL.
- Do ogólnych prac i ustawiania sprzętu, nie jest wymagana wysoka odporność chemiczna i termiczna. W takim przypadku można rozważyć opcje budżetowe, które obejmują płytę laminowaną, spieki ceramiczne na podkładzie, HPL lub szkło hartowane.
Mam nadzieję, że ten artykuł okazał się pomocny i życzę powodzenia w wyborze odpowiedniego blatu do laboratorium.
Masz pytania?
Skontaktuj się z nami lub zostaw swoje dane. Oddzwonimy do Ciebie
